AMBALAJ NEDİR?
Ambalaj içine konulan ürünü koruyan, en temiz ve en güvenilir koşullarda tüketiciye ulaşmasını sağlayan, taşınmasını ve depolanmasını kolaylaştıran değerli bir malzemedir.
Ambalajlar kullanım alanlarına göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılır;
• Birincil ambalaj ya da satış ambalajı - nihai tüketiciye satılırken ürünü çevreleyen ambalajdır. Ürünle doğrudan temas halinde olan ambalajı ve satış birimini tamamlamak için gereken diğer ambalaj bileşenlerini (örneğin, kapak ve etiket) kapsamaktadır.
• İkincil ambalaj ya da grup ambalajı - satış ortamında kolay taşıma uygulamaları için satış birimlerini derlemek amacıyla kullanılan ambalajdır. Bu işlem, tüketiciye satmak üzere ürünleri gruplandırmak suretiyle yapılabilir (örneğin, shrink film ve oluklu mukavva kutu).
• Üçüncül ambalaj ya da nakliye ambalajı - taşıma/nakliye esnasında oluşabilecek fiziksel hasarları önlemek için bir dizi satış biriminin ya da ikincil ambalajların taşınmasını/nakliyesini kolaylaştırmak amacıyla kullanır (Örneğin, oluklu mukavva kutu). Birim yük - Yükleme/boşaltma işlemleri için birden fazla dağıtım ambalajının bir araya gelerek oluşturduğu ambalaj grubuna birim yük denir (Örneğin, palet üzerinde streç filmle yeniden ambalajlanmış birim).
AMBALAJ TÜRLERİ
Ahşap Ambalajlar
En eski ambalaj malzemelerinden olan ahşap ambalaj, sertlik ve dayanıklılık özelliği nedeniyle ağır ve boyutları büyük olan kırılgan yüklerin, havalandırma özelliğinden dolayı ise taze meyve ve sebzenin ambalajlanmasında yaygın kullanılırken, günümüzde bunlar haricinde de çok daha büyük boyutlarda makine ve motorlu araçların ambalajlanmasında veya çok daha çeşitli ürünlerin ambalajlanmasında kullanılmaktadır.
Cam Ambalajlar
Camın ana maddesi kumdur. Ancak sadece kumun eritilerek elde edilen saf silis camından yapılan malzemeler çok kırılgan olduğu için, hem dayanımının artması hem de eritme sıcaklığının düşürülmesi için soda eklenir.Hazırlanan karışıma kalker, dolomit v.b. gibi malzemeler de eklenerek camın içine girecek ürüne karşı direnci arttırılır. Üretimde harman adı da verilen bu karışıma cam kırığı şeklindeki ikincil hammaddeler ilave edilerek, 1500 C dereceye kadar ısıtılarak şekillendirilir ve cam ambalaj üretilir. Belirli oranda geri dönüşüm sürecinden geçirilmiş cam kırığı kullanılması hem teknik, hem de ekonomik bakımdan avantaj sağlar. Cam ambalajlar parlak, pürüzsüz ve kolay temizlenebilir bir yapıya sahiptir. Saydam olduğu için estetik olarak da güzeldir. Tekrar kullanıma imkan verir. Cam ambalajın kimyevi maddeler ile reaksiyona girmemesi, yüksek bariyer özelliği ve sterilizasyon kolaylığı ilaç ve parfümeri üreticileri tarafından da tercih edilmesine neden olur.
Kağıt ve Karton Ambalajlar
Kâğıt ve karton ambalajın hammaddesi selüloz adı verilen çok değerli bir maddedir. Selüloz, özel yetiştirilen bitkilerden ve ağaçlardan elde edilmektedir. Kâğıt ve karton işlenmesi kolay olduğundan, taşınması sırasında az yer kaplaması ve dayanıklı olması bakımından tercih edilir. Çok değişik kalitede ve gramajda üretilebilen kartondan yapılan karton ambalajlar, sayısız biçim ve görünüşte elde edilmektedir. Karton esaslı ambalaj malzemelerinin ana hammaddesi kâğıttır. Kâğıtta karton gibi işlenmesi kolaydır. Günümüzde üretilen kâğıtlar arasında ambalaj kâğıdı olarak çok çeşitli üretim yapılmaktadır.
Kompozit Ambalajlar
Kompozit ambalajlar en az iki farklı malzemenin tam yüzeylerinin birleştirilmesi ile elde edilir. Farklı malzemelerin birlikte kullanımındaki amaç dayanıklılığı arttırmak, esnekliği arttırmak ve malzemelerin kendilerine özgü özelliklerini birleştirmektir. Plastik-Alüminyum Kompozit Ambalajlar, Karton-Polietilen Kompozit Ambalajlar, Kâğıt-Polietilen Kompozit Ambalajlar, Plastik-Kâğıt-Alüminyum Kompozit Ambalajlar, Kâğıt-Alüminyum Kompozit Ambalajlar
Metal Ambalajlar
Metal Ambalajlar, alüminyum ve teneke olarak da adlandırılan ince çelik saclar olmak üzere başlıca iki çeşit malzemeden yapılır. Çelik sacların yüzeyleri kalay ve organik laklar ile kaplanarak çeliğin doğrudan gıda ile temas etmesi engellenir. Böylelikle korozyona dayanıklı metal ambalajlar olarak üretilir. Günümüzde çağdaş üretim teknikleri ve gelişmiş makinelerle metal malzemelere istenilen şekillerin verilebiliyor olması, kolay açılımı sağlayan kapakların geliştirilmesi, çeşitli dış yüzey tasarımları, yüksek dayanıklılık ve sızdırmazlık özelliği metal ambalajın tercih edilmesinde önemli etkenlerdendir.
Plastik Ambalajlar
Plastik ambalaj petrol rafinelerinden çıkan çeşitli ürünlerin petrokimya tesislerinde işlenmesi ile elde edilir. Dünyada üretilen toplam petrolün sadece % 4'ü plastik üretimi için kullanılmaktadır. Plastik üretiminde kullanılan bu %4 oranının ise sadece %3'ü plastik ambalaj üretiminde kullanılmaktadır. Plastikler hem daha az malzeme ile daha çok ambalaj üretilebileceği için, hem de şekil verme kolaylığından dolayı sektörde daha da tercih edilebilir bir hale gelmiştir. Plastiklerin ambalaj uygulamalarında kullanılmaya II. Dünya Savaşı'ndan sonra başlanmıştır.1950'li yıllarda yaygın olarak kullanılmaya başlayan plastik ambalajlar 1970'den günümüze gelinen dönemde ise artarak ivme kazanmıştır.
Pet (Polietilen teraftalat) Ambalajlar
Polyester ailesine ait termoplastik bir malzemedir. Isıl işlenmesine bağlı olarak, amorf (şeffaf) ve yarı-kristal (opak ve beyaz) malzeme olarak mevcuttur. En önemli kullanım avantajı, tamamen geri dönüşebilir olmasıdır. PET kalınlığına bağlı olarak yarı-rijit (yarı-sert) ve rijit (sert) olabilir. Çok hafiftir. İyi bir gaz ve nem bariyeri olarak kullanılır. Serttir ve darbeye karşı dayanıklıdır. Doğal olarak renksiz ve şeffaftır. İnce film olarak üretildiğinde, PET sıklıkla alüminyum ile kaplanır; opak bir hale gelir. PET şişeler, mükemmel bariyer malzemesi olup, özellikle meşrubatlar için çok yaygın kullanım alanı vardır. Fiber veya cam partikül dolgulu olduğunda, kayda değer bir şekilde sert ve daha uzun ömürlü bir hal alır.
PVC (PoliVinil Klorür) Ambalajlar
Bitkisel yağlar ve şampuan şişeleri, çamaşır suyu ve şeffaf sıvı deterjan kapları, sıvı motor yağı şişeleri, yapay deriler, pencere temizleme ürünleri, taze et kapları, ketçap şişeleri, yumuşak oyuncaklar, elektriksel yalıtımlar, çatı malzemeleri, borular ve pencere çerçevesi malzemeleri PVC'den yapılmaktadır.
PP (PoliPropilen) Ambalajlar
Kimyasal maddelere, ısıya ve aşırı yorulmaya dayanıklı bir maddedir. Orta sertliğe ve parlaklığa sahip plastiklerdir. Margarin tüpleri, ketçap şişeleri, çubuk, başlıklar, cips ve bisküvi için poşetler, mikrodalga yiyecek tepsileri, ilaç şişeleri, yoğurt kapları, sandalyeler, bavullar, halı yapma, halat ve bazı kaplar ile kapaklar polipropilen plastiklerden yapılmaktadır. Ambalaj yapımında kullanılan plastiklerin en düşük yoğunluklu olanıdır.
PS (PoliStiren) Ambalajlar
Rijit ve köpük olabilir, Çok yönlü ve amaçlı kullanılan bir plastiktir. Oldukça sert, kırılgan ve parlak bir plastiktir. Nispeten düşük erime noktasına sahip çok pahalı olmayan bir reçinedir. Koruyucu ambalaj, yumurta kartonları, soğutucular, tepsiler, fast-food ambalaj kapları, kahve kapları, yoğurt kapları, video ve ses kaset kapları, çatal ve bıçak takımı, su bardağı, kapaklar, küçük botlar ve köpek kapları polistiren plastiklerden yapılmaktadır.
PE (PoliEtilen) Ambalajlar
Evlerimizde en çok kullandığımız plastik türüdür. Çamaşır suyu, deterjan ve şampuan şişeleri, motor yağı şişeleri, çöp torbaları gibi birçok kullanım alanı vardır. Geri dönüştürülmüş PE' den deterjan şişeleri, çöp kutuları ve benzeri ürünler yapılır.
PC (Polikarbonat) Ambalajlar
İşlenmesi, kalıplanması, ısıl olarak şekillendirilmesi kolaydır, bu tip plastikler modern imalat sektöründe çok geniş kullanım alanı olan plastiklerdir. Polikarbonat çok dayanıklı bir malzemedir, kurşun geçirmez cam yapımında kullanılır. Ayrıca bu polimer oldukça şeffaf ve ışığı geçiren bir yapıdadır. Birçok cam türünden daha iyi ışık geçirgenlik karakteristiğine sahiptir. Evlerimizde kullandığımız damacana ismini verdiğimiz şişeler ve biberonlar da yine polikarbonat malzemesinden üretilirler. Darbelere karşı dayanıklı olması bu malzemenin en iyi özelliğidir.
AMBALAJ VE ÇEVRE
Ülkemizde de Ambalaj Atıklarının Kontrolü yönetmeliğine göre geri dönüşümü mümkün olmayan malzemelerin ambalaj üretiminde kullanılmaları yasaktır. Üretilen ambalajlarında kullanım ömrünü tamamladıktan sonra geri dönüşüme kazandırılması gerekmektedir
Ambalaj atıkları kesinlikle çöp değildir ve yönetmeliğe uygun bir biçimde yönetilmelidir. Ambalaj atık yönetimi ambalaj atıklarının belirli bir sistem içinde, kaynağında ayrı toplanması, taşınması, ayrılması, tekrar kullanılması, geri dönüştürülmesi, geri kazanılması, bertaraf edilmesi ve bu faaliyetlerin gözetim, denetim ve izlenmesi işlemlerinin tümüdür.
Yönetmeliğe göre;
1- Bir ürün, ambalaj tanımını sağlıyorsa, ürünün ayrılmaz bir parçası olmayıp o ürünü ömrü boyunca içinde bulundurmak, desteklemek veya korumak için gerekli değilse ve tüm parçaları ile birlikte kullanılıp, tüketilip, bertaraf edilmiyorsa ambalaj olarak kabul edilir.
Ambalaj
· Şeker kutuları
· CD kutusunu saran film
· Katalog ve dergi poşetleri (içinde dergi veya katalog olan)
· Kek/pasta ile birlikte satılan altlık
· Satış yerinde bir ürünün sunumu için kullanılan etrafı esnek malzeme (ör: plastik film, alüminyum, kağıt) ile sarılı rulolar, borular
· Bitkilerin satışı ve taşınması amacıyla kullanılan çiçek saksıları (bitkinin yaşam süresi boyunca bitki ile kalması amaçlanmayan saksılar)
· Enjeksiyon çözeltileri için cam şişeler
· CD ile birlikte satılan CD kapları (CD’leri muhafaza etmek için kullanılması amaçlananlar hariç)
· Kıyafet ile birlikte satılan kıyafet askıları
· Kibrit kutuları
· Steril bariyer sistemleri (ürünün sterilizasyonunu korumak için gerekli olan poşetler, tepsiler ve malzemeler)
· Kullandıktan sonra boşalan içecek makinelerine ait kapsüller (kahve, kakao, süt ve benzeri)
· Yeniden doldurulabilir çelik gaz tüpleri (yangın söndürücüler hariç)
Ambalaj değil
· Bitkinin yaşam süresi boyunca bitki ile kalması amaçlanan bitki saksıları
· Alet çantaları
· Çay poşetleri
· Peynirin etrafındaki balmumu tabakası
· Sucuk, sosis, salam ve benzeri ürünlerin kılıf ve zarları
· Kıyafetten ayrı satılan kıyafet askıları
· Kullanıldıktan sonra içinde bulunan kahveyle birlikte atılan içecek makinelerine ait kahve kapsülleri, kahve poşetleri ve filtre kağıtları
· Yazıcı kartuşları
· CD, DVD ve video muhafaza etmek için kullanılan kutular (içinde bulunan CD, DVD veya video ile birlikte satılan)
· CD kapları (boş satılan ve CD muhafaza etmek için kullanılanlar)
· Deterjan/temizlik maddesi ile birlikte çözünen, eriyen deterjan poşetleri
· Mum kapları
· Mekanik el değirmenleri (yeniden doldurulabilir olanlar ör: doldurulabilen baharat değirmenleri)
2- Satış yerlerinde doldurulmak üzere tasarlanan ve bu şekilde kullanılan ürünler ve satış yerlerinde satılan, doldurulan ya da doldurulması tasarlanan ve bu şekilde kullanılan tek kullanımlık ürünler, ambalaj görevi görmeleri şartıyla ambalaj olarak kabul edilir.
Ambalaj
· Kağıt veya plastik torbalar
· Tek kullanımlık tabak ve bardaklar
· Yapışkan film
· Sandviç poşetleri
· Alüminyum folyo
· Çamaşırhanede /kuru temizlemede temizlenen kıyafetler için kullanılan plastik poşetler/folyolar
Ambalaj değil
· Karıştırıcılar
· Tek kullanımlık çatal, bıçak, kaşık
· Paketleme kağıdı (ayrı satılan)
· Kağıt pişirme kapları (ayrı satılan)
· Kek/pasta altlıkları (kek/pasta olmadan satılan)
3- Ambalajın bileşenleri ve ambalajda bulunan destekleyici, yardımcı parçalar bütünleşik oldukları ambalajın parçası kabul edilir. Bir ürüne doğrudan asılan ya da takılan ve ambalaj görevi gören bu parçalar o ürünün ayrılmaz bir parçası olmayıp, ürün ile birlikte kullanılıp, tüketilip, bertaraf edilmedikçe ambalaj kabul edilir.
Ambalaj
· Ürüne doğrudan asılan ya da takılan etiketler
Ambalajın bir parçası
· Kapağın bir kısmını oluşturan rimel fırçası
· Ambalaja takılan yapışkan etiketler
· Zımba
· Plastik kılıflar
· Deterjan kaplarında kapağın bir kısmını oluşturan doz ölçme araçları
· Mekanik el değirmenleri (ürünle dolu, yeniden doldurulmayan ör: baharat ile dolu baharat değirmenleri)
Ambalaj değil
· Radyo frekanslı tanımlama (RFID etiketi)